آناهیتا ،اَناهید یا ناهید که -در پارسی به معنای دور از آلودگی است - نام ایزدبانوی آب و باران و باروری در مذاهب ایران باستان. بسیاری از ویژگیهای این ایزدبانو با ایشتار که مورد پرستش اقوام سامی از جمله بابلیان بود نزدیکی دارد. هر دوی این ایزدان به سیاره ناهید (زهره) مربوطاند. به احتمال زیاد «اردویسور آناهیتا» نیز چون «میترا» از ایزدانی بود که پیش از پیدایش زرتشت، توسط مردم ایران و نواحی اطراف - ولو به نامهای دیگر- مورد ستایش قرار میگرفت. آناهیتا ظاهرا با جنگاوری نیز مربوط بودهاست و باور بر این بود که جنگاورانی را که به پیشگاه او نذر کنند، یاری میدهد. در دوران ساسانیان این الهه به یکی از الهههای مورد پرستش ایرانیان قرار گرفت. البته باید خاطر نشان نمود ایرانیان به طور ذاتی یکتاپرست بودند ولی آناهیتا و دو ایزد بانوی دیگر به طور مشترک به عنوان خدایان فرعی مورد تقدیس قرار میگرفتند.
در سوره آبان یشت اوستا توصیف این فرشته بسیار دقیق و شاعرانه آمدهاست: در آنجا آمدهاست که در کنار هر یک از رودها و دریاها، کاخ باشکوهی که بر روی هزار پایه قرار گرفتهاست و هزار ستون زیبا و یکصد پنجره درخشان دارد، بر روی صفحهای، بستری زیبا و خوشبوی، آراسته به پالشها گسترده شدهاست. این کاخ بلند و با شکوه از آن دختری زیبا، جوان، برومند و خوش اندام است؛ که کمری زرین بر میان بستهاست.
در آیههای دیگر آبانیشت ناهید را بصورت دختری برنا، سپیدروی، سپیدبازو، راستکردار، بلندبالا و خوشصورت و آزاده نژادی میبینیم که کمربند بر میان بسته و کفشهای درخشان پوشیده و با بندهای زرین آنها را بستهاست و زینتهای فراوان دارد. گوشوارههای چهارگوش زرین به گوش و گردنبندی بر گردن آویختهاست و تاج زرین هشتپری که زینتی جقهمانند در جلو دارد، آراسته به گوهرهایی که همچون ستاره میدرخشد برسر دارد.
در جای دیگر او را به کردار دختری دلاور و گردونهران میبینیم که بر گردونهای سوار است و لگام چهار اسب بزرگ و سفید و یکرنگ و یک نژاد را که نمودار باد و باران و ابر و تگرگ هستند در دست دارد و به سوی دشمن میتازد.
همچنین در روایتهای ایرانی آمدهاست که به هنگام زایش زرتشت پاک، آناهید مادر او (دغدو) را نوازش میکند و زرتشت پس از تولد در روی او و در روی پدر و مادر میخندد. به طور کلی چهره، اندام، زیبایی، اخلاق، کردار و رفتار او نمایانگر یک دختر ناب آریایی و زن اصیل ایرانی میباشد. توصیف او با چهره یک بانوی گرامی و ارجمند نشانگر اهمیت و احترامی است که ایرانیان باستان برای زنان قائل بودهاند.
با وجود دیرینگی و نفوذ پرستش «میترا» در ادوار پیش از ظهور زرتشت، بعدها این ایزد در میان ایرانیان تا اندازهای به فراموشی سپرده شد. اما در مقابل چنین جریان فکری و دینی، «ناهید» چنان مقامی در باورهای ایرانیان به دست آورد که نه تنها پرستشگاههای بسیار زیاد و مجلل و باشکوهی از او میبینیم، بلکه تندیس و نمادهای این زن ایزد در اینجا و آنجای این سرزمین پهناور باقی ماندهاست.درضمن مى بينيم كه ايرانيان بعدازاسلام بعضى ازنقش هاى اورامثلاًدرخانواده وازلحاظ زن بودن در حضرت فاطمه ديده اند.
از میان پرستشگاههای ناهید، نیایشگاههای همدان، شوش و کنگاور که ویرانههای آن هنوز پابرجاست، از همه مجلل تر بودهاست.