فلامنکو

مقدمه:
فلامنکو یک ژانر از موسیقی اسپانیایی و به نوعی مظهر یک سنت پیچیده موسیقیایی و فرهنگی است. اگر چه مناطقی چون "اکسترمادورا" و "مورسیا" نیز در پیشرفت فرمهای مختلف فلامنکو سهیم بوده اند و تعداد زیادی از هنرمندان سرشناس فلامنکو در مناطق دیگر این ایالات به دنیا آمده اند، اما از دیدگاه فرهنگی، فلامنکو برآمده از منطقه "آندلس" است. ریشه های فلامنکو دقیقا شناخته شده نیستند، اما در این نکته اجماع است که موسیقی فلامنکو در اثر تاثیر متقابل فرهنگ افراد بومی اندلسی مثل مسلمانان، یهودیان و کولی ها که قبل از تصرف آندلس و پس از آن در این مکان میزیسته اند، شکل گرفته است. تاثیرات آمریکای لاتین و کوبا نیز مخصوصا بر روی شکل گیری فرمهای مختلفی از موسیقی فلامنکو با اهمیت و قابل بررسی است.
در ابتدا بذرهای موسیقی فلامنکو در آندلس افشانده شد. این نوع موسیقی به عنوان یک خرده فرهنگ مجزا به رشد خود ادامه داد و در ایالاتی چون "سویل" یا "کادیز" و قسمتهایی از "مالاگا" (مناطقی که به نام "Baja Andalusia" شناخته میشود) گسترش یافت. اما طولی نکشید که در تمام سرزمین آندلس گسترش یافت و با ایجاد تغییراتی در فرم های موسیقی بومی آن مناطق خود را به آن ملحق کرد. با افزایش گرایش به موسیقی فلامنکو و گسترش آن در مناطق دیگر قاعدتا موسیقی های سنتی دیگر در اسپانیا (مثل موسیقی "کاستیلیان") نیز بر سبک های سنتی فلامنکو تاثیر گذارده و از آن تاثیر گرفته اند.

تاریخچه:
برای یک تصویر کامل از تاثیرات مختلفی که بر بالندگی فلامنکو موثر بوده اند، باید توجه خود را معطوف به سابقه موسیقیایی و فرهنگ شبه جزیره "ایبری" در زمان های گذشته کنیم.
پیش از هجوم اعراب مغربی (مراکشی) در سال 711 میلادی، "اسپانیای ویزیگوتیک" از درون با فرمهای موسیقیایی آیین نیایشی و عبادی خود مانند مناسک ویزیگوتیک یا "موزارابیک" که به شدت تحت تاثیر فرهنگ "بیزانسی" هستند، سازگاری پیدا کرده بود. مناسک و آیین های موزارابیک از اصلاحات گریگوریان و نیز حمله اعراب مغربی در امان ماند و حداقل تا قرن 10 تا 11 پا برجا مانده بود. تئوریهای مبنی بر ساختارهای "ملیسماتیک" و مد "دورین" یونان باستان موجود در فلامنکو، با آیین های قدیمی کاتولیک ها توسط موسیقیدان کلاسیک اسپانیا مانند "مانوئل دفایا" مطرح شد. متاسفانه به سبب نوع نت اسیونی که سرودهای مذهبی موزارابیک با آن به نگارش درآمده، امکان تشخیص اینکه واقعا این موسیقی چگونه بوده است، امکانپذیر نبوده و در نتیجه تئوری فوق الذکر اثبات نشده باقی مانده است.
عربهای مغربی (moor) مانند مسلمانان نیستند. عربهای مغربی، اهالی ساکن شمال آفریقا هستند. تاثیرات فرهنگی عربهای مغربی بر جزیره به هزاران سال قبل یعنی به هجوم گسترده در سال 711 برمیگردد که تاثیرات اصلی موسیقیایی شمال آفریقا را با خود به همراه داشت. آنها جزیره ایبری را "ال - اندلس" نامیدند که نام "اندلسیا" از آن مشتق شده است. فاتحان عرب فرمهای موسیقیایی خود را به جزیره آوردند و در عین حال از فرهنگ بومی نیز بی تاثیر نبوده اند. امارات و بعدها خلافت "کوردوبا" به مرکز ثقل در دو دنیای مسلمانان و مسیحی ها مطرح شدند و موزیسین های بسیاری از تمام سرزمینهای اسلامی به خود جذب کردند. یکی از این موسیقیدانها "زریاب" نام داشت. او کسی بود که فرمهای موسیقی پارسی را پدید آورد و شکل و تکنیکهای نوازندگی ساز لوت را بطور کلی متحول ساخت (سازی که بعدها به شکل "ویهویلا" و در نهایت به گیتار تغییر شکل داد). او سیم پنجم را به ساز لوت اضافه و سبک "نوبای اندلسی" را که به فرم سوییت بوده و امروز نیز در سرزمینهای شمالی آفریقا اجرا میشود را پایه ریزی کرد.
حضور عربها همچنین در شکل گیری چند فرهنگی شدن اسپانیا بسیار تعیین کننده بوده است. به دلیل زمان طولانی و تصرف که در شمال از سال 722 آغاز و در سال 1492 با تصرف "گرانادا" تکمیل شد، درجات تاثیرات عربها بر فرهنگ، آداب و رسوم و حتی زبان در مناطق شمال و جنوب بسیار از هم متفاوت بوده است. مطمئنا موسیقی هم جدا از این فرآیند تاثیرپذیری نبوده است. در حالی که موسیقی در شمال جزیره تاثیر واضحی از فرهنگ "سلتیکی" (دوران پیش از رومیایی) گرفته است اما موسیقی در جنوب جزیره بطور حتم نشان دهنده تاثیر پذیری از فرهنگ شرقی است. اینکه تا چه حد فرهنگ شرقی، مرهون عربها، یهودیها، آیین موزارابیک (با تاثیرات بیزانسی آن) و کولی ها باشد بطور واضح مشخص نیست. در طول دوران اشغال و تصرف تاثیر فرهنگی دیگر در اندلس مشهود بود که آن تاثیر یهودیان است. با توجه به نوع مذهب و نیز نوعی شکیبایی و مدارای قومی و در مقایسه با کشورهای مسیحی، آنها توانسته اند نوعی گروه نژادی را با حفظ سنتها، آیینها و موسیقی مذهبی تشکیل دهنده و احتمالا باعث قوت گرفتن آلمانهای شرق و سطحی در فرمهای فرهنگی و موسیقیایی ال آندس شوند. پالوهای سبک فلامنکو مثل "پتنزاس" وامدار خصوصیات فرهنگ یهودی بوده و به نوعی ریشه در این فرهنگ دارند.

منبع: مجله گزارش موسیقی، شماره 6 و 7